Бюджет – безнең тормыш ул

– Радик Рәүфович, уз­ган елгы бюджетны үтәү­нең төп күрсәткечләре нин­ди? Ул планлаштырылган күләмдә үтәлдеме?

– 2014 елның азагында республиканың социаль-икъ­тисадый үсеш темплары мәгълүм вакыйгалар аркасында акрынаюга карамас­тан, 2014 ел бюджеты ке­ремнәр буенча арттырып үтәлде. Узган елда тупланма бюд­жетның керем өлешенә 216,8 миллиард сум керем алынды, шул исәптән салым һәм салым булмаган керемнәр – 186,8 миллиард сум. ТР бюд­жетының керем өлеше 180,8 миллиард сум күләмендә үтәлде, шул исәптән 150,8 миллиард сум күләмендә салым һәм салым булмаган керемнәр тупланды.

Күптәннән килгән традиция бозылмады – табышка салым төп салым булып калды. 2014 елда әлеге салым күләме 59,4 миллиард сум тәшкил итте, бу 2013 елгы күрсәткечтән 8,3 миллиард сумга яки 16 процентка артыг­рак.
Тагын бер әһәмиятле салым – физик затлар кереме­нә салым да тотрыклы булды. Аның кереме 55,1 миллиард сум тәшкил итте, ягъни 2013 елдагы белән чагыштырганда 3,8 миллиард сумга (7,4 процент) күбрәк дигән сүз бу.
Алынган керемнәр, ел башындагы бюджет средстволары калдыклары 2014 елда бюджет өлкәсендә эшләү­че­ләргә хезмәт хакы мәсьәлә­ләрен тоткарлыксыз финанс­лау, коммуналь хезмәт­ләр күрсәтүгә түләү, бюджетта планлаштырылган чараларны үткәрү мөмкинлеге бирде. 2014 елда ТР тупланма бюджеты буенча касса чыгымнары – 234,6 миллиард сум, республика бюджеты буенча 197,6 миллиард сум тәшкил итте.

– Республика федераль үзәккә күпме акча бирә?

– Татарстан, элеккечә үк, донор төбәк булып кала: федераль бюджетка елдан-ел күбрәк акча күчерелә. 2014 елда федераль бюджетка һәм бюджеттан тыш федераль фондларга чама белән 600 миллиард сум акча күчерелде. Әлеге күрсәткеч 2009 елдагыга караганда 2,3 тапкыр күбрәк.
Үз бюджетыбызга средстволар туплау күләме ягыннан Россия Федера­циясенең барлык субъектлары арасында 7 нче урында торабыз. Шул ук вакытта керемнәр күләме ягыннан бездән алданрак баручы РФнең башка субъектларыннан аермалы буларак, республика керем­нәренең чагыштырма өлеше үсә. Мисалга, 2009 елда Мәс­кәү шәһәре керемнә­ренең чагыштырма өлеше 23 процент тәшкил иткән булса, узган ел йомгаклары буенча ул 21 процентка калган. Мәс­кәү шәһәре белән беррәттән, Санкт-Петер­бург, Красноярск крае, Төмән өлкәсе ке­ремнә­ре­нең дә чагыштырма өлеше кимегән. Татарстан исә, үз чиратында, аны 2,1 дән 2,6 процентка җит­керүгә иреш­те.
Республика Идел буе федераль округы чикләрендә бюджет керемнәре күләме ягыннан даими рәвештә беренче урынны алып килә.

– Социаль өлкәнең һәркемгә кагылуын белә­без. Узган елда бу өлкәгә күпме акча тотылды?

– Республика бюджетында беренче чиратта кирәкле һәм социаль әһәмиятле чыгымнарга республика бюджеты чыгымнарының гомуми күләменнән 78 проценты билгеләнде. Учреждениеләр һәм социаль характердагы чара­лар­ны (биш бүлектән тора) финанслау чыгымнарының гомуми күләме тупланма бюд­жетта 142,5 миллиард сум, ә республика бюджетында 111,8 миллиард сум тәш­кил итте. 2014 ел йомгаклары буенча РФ Президентының май Указлары нигезендә респуб­ликабызда социаль-мәдәни өлкә хезмәткәрләренең аерым категорияләренә хезмәт хакы тиешенчә арттырылды.

2014 елда хезмәт хакын түләүгә ихтыяҗ 89,0 миллиард сум тәшкил итеп, финанс­лау чыганаклары тарафыннан тулысынча тәэ­мин ителде, шул исәптән республика бюджеты средстволары хисабына – 79,2 миллиард сум, федераль бюджет средстволары хисабына – 3,7, бюджеттан тыш средстволар хисабына – 5,6 миллиард сум, оп­тима­льләштерү чараларын үткәрүдән алынган средстволар хисабына – 500 миллион сум күләмендә.

Республиканың тупланма бюджеты, элеккечә үк, социаль юнәлешле булып кала. Бюджет чыгымнарында социаль өлкәнең чагыштырма өлеше 61 процент тәшкил итте. Социаль-мәдәни өлкәнең иң күп чыгымлы тармаклары – мәгариф чыгымнары – 75 миллиард сум, сәламәтлек саклау – 28,5 миллиард сум (шул исәптән мәҗбүри медицина иминиятләштерү фонды чыгымнары – 46 миллиард сум, социаль яклау чыгымнары – 24,5 миллиард сум күләмендә булды. 2014 елда юл төзелеше, мәктәпкәчә балалар учреж­де­ниеләренә чиратларны бе­терү, клублар төзү, мәк­тәпләрне ремонтлау, авылда яшәүчеләрне фельдшер-аку­шерлык пунктлары белән тәэмин итү буенча республика максатчан программаларын финанслау дәвам иттерелде. Агымдагы мәсьәләләрне: коррупциягә, наркомания, хокук бозуларга каршы кө­рәш, юл хәрәкәте иминлеге, халыкны эш белән тәэмин итү өлкәсендә чаралар үткә­рү, дәүләт телләрен үстерү мәсьәләләрен хәл кылуга юнәл­дерелгән максатчан прог­раммаларны тормышка ашыру дәвам иттерелде.

– Сез үз чыгышыгызда, бюджетта мәгариф бүле­ге­нә иң күп акча бүлеп бирел­де, дидегез. Бу акча тә­га­ен нәрсәләргә тотылды?

– Әйе.  Әлеге бүлек буенча чыгымнарга 49,5, тупланма бюджеттан – 75,0 миллиард сум акча җибәрелде. Бүлеп бирелгән средстволар мәга­риф өлкәсендә планлаш­тырылган чараларны, төп мә­гариф программаларын тормышка ашыру мөм­кинлеге бирде. 2014 елда Татарстан Рес­публикасында мәк­тәп­кәчә мәгариф учреж­де­ниеләрен төзү программасын гамәлгә ашыру кысаларында 56 балалар бакчасы төзелде, реконструкция ясал­ганнан һәм капиталь төзекләндерелгәннән соң 15 бина мәктәпкәчә мә­гариф учреждениеләренә бирелде. Нәтиҗәдә бюджет средстволары хисабына балалар бакчаларында 10 меңнән артыграк сабыйга урын булдырылды. Мәктәпләрне капиталь төзекләндерү программасын гамәлгә ашыру дәвам иттерелде. 2014 елда 151 муниципаль мәктәп һәм 8 махсус (коррекция) мәктәп төзек­лән­дерелде.

– Форсаттан файдаланып, агымдагы ел бюджетын үтәү турында сорау да бирәсе килә. Аны үтәүдә илебездәге бүгенге икътисадый вәзгыять чагылыш тапмасмы икән?

– Агымдагы елның биш  ае буенча башлангыч йомгак­ларга караганда, бюджет планлаштырылган күләм­нәр­дә үтәлеп килә. Билгеле бер салымнарны җыюга кагылышлы кайбер кыенлык­лар бар анысы. Әмма алар объектив сәбәпләргә ия. Бюджет чыгымнарына кил­гәндә, барысы да план буенча бара. Социаль әһә­ми­ятле барлык учреждениеләр тулы күләмендә финанслана. Бюджет өлкәсендә эшләүче­ләргә чираттагы ял акчалары вакытында һәм тулы күлә­мен­дә түләнеп килә.

– Киләсе елга бюджетны формалаштыру эше башландымы әле?

– Бу эш инде ел башыннан бирле алып барыла. Бюджетны формалаштыру өчен чаралар графигы (аның нигезендә закон проектын әзерлибез) төзедек. Бюджетны формалаштыруда нигез булып торган индекс-дефля­торлар эшләнеп җиткерелде. Бюджетның керем өлешен фаразлау буенча эре салым түләүчеләр булып торган ком­панияләр вәкилләре бе­лән киңәшмәләр дә үткәрелә инде.

Бюджет буенча эш даими алып барыла. Узган елгы бюджетны үтәү турында хисап тоттык, бүген исә агымдагы бюджетны үтәү буенча актив төстә эшлибез, шул ук вакытта киләсе елга бюджетны формалаштыруны дәвам ит­терәбез. Сүземә йомгак ясап, шуны әйтәсем килә: финанс документы нигезендә һәр­вакыт граж­даннарның мән­фәгатьләре, республикабызда яшәү­челәрнең тормыш шартларын яхшырту, бюджет өлкәсендә эшләүче­ләр­нең хезмәт хакын арттыру, күрсәтелә торган хезмәт­ләр­нең сыйфатын яхшырту ята. Шуңа күрә, бюджет һәр­­к­емгә кагыла, чөнки анда тор­мы­шыбызның барлык өл­кәләре чагылыш таба.