“Бюджетны киметмәүгә өмет бар”

Моннан ике көн элек Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов катнашында быелның I кварталында ТР тупланма бюджетын үтәү йомгаклары һәм агымдагы елга бурычлар турында республика финанс, салым һәм казначылык органнары киңәшмәсе булып узды. Республикабызның төп финанс документы ничек үтәлә һәм бүгенге катлаулы чорда финанс өлкәсендәге хәлләр ничегрәк? Бу хакта сөйләвен сорап, республиканың төп финансисты – финанс минис­тры Радик Гайзатуллинга мөрәҗәгать иттек.

– Радик Рәүфович, бы­елның беренче кварталында бюджетны үтәүнең төп күрсәткечләре турында сөйләп үтмәссезме. Бюд­жетны үтәүдә нинди проблемаларга юлыктыгыз?

 
– 2016 елның I кварталында Татарстан Республикасы тупланма бюджетына 41,2 миллиард сум күлә­мендә салым һәм салым булмаган керем керде. Бу – уз­ган елның беренче кварталындагыга караганда 2,2 мил­лиард сумга, ягъни 5 процентка кимрәк. Шул ук вакытта Россия Федерациясе буенча үсеш 104 процент тәшкил итте.

Республика бюджеты 32,6 миллиард сум дәрә­җәсендә үтәлде. Бу – узган елның шушы ук чорындагыга караганда 2,2 миллиард сумга яки 6,2 процентка кимрәк. Шул ук вакытта җирле бюджетларның ке­ремнәре сөендерә: бу ке­ремнәр асылда узган елгы дәрәҗәдә – 8,6 миллиард сум күләмендә тупланды. Табышка салым һәм физик затлар кеременә салым керемнәре буенча билгеле бер проблемалар күзәтелә.   I кварталда 12,7 миллиард сум күләмендә табышка салым тупланды. 4 миллиард сумга яки 24 процентка кимрәк күрсәткеч бу.

Финанс министрлыгы тарафыннан ай саен 1,5 мең оешмага үткәрелеп килә торган мониторинг нә­ти­җәләреннән күренгәнчә, 430 оешма (37 процент) тү­ләүләрне 4,9 миллиард сумга киметкән. Безгә Икътисад министрлыгы, салым органнары һәм тармак министрлыклары белән берлектә әлеге мәсьәлә буенча бик җитди эш башкарырга туры киләчәк.

Тупланма бюджетка кер­гән физик затлар кере­менә салым күләме 14 миллиард сум тәшкил итте, шу­ның 9,7 миллиард сумы – республика бюджетына, 4,3 миллиард сумы җирле бюджетларга алынды. Муни­ци­па­лите­т­ларның күпче­леген­дә уңай динамика күзәтелә.

Әмма кайбер пред­прия­тиеләрдә хезмәткәрләр санын һәм түләү фондын оп­тимальләштерү, узган елгы эш нәтиҗәләре буенча пре­мияләр түләмәү, кайбер оеш­маларның хезмәт хакын тү­ләү буенча бурычлары җые­лу физик затлар ке­ременә салым алынуга тис­кәре йогынты ясамый калмады.
Татарстан Республикасы тупланма бюджетына салым булмаган керемнәр узган елның шушы ук чоры белән чагыштырганда 127 миллион сумга кимеп, 2,8 миллиард сум тәшкил итте.

Бу керемнәр Татарстан Республикасы бюджетына 1,6 миллиард сум күләмендә алынды (үсеш – 229 миллион сум). Җирле бюджетларга керемнәр 23 процентка кимеп, 1,2 миллиард сум тәш­кил итте. Беренче кварталда бюджетны үтәү турында мәгъ­лү­матлардан күренгәнчә, билгеле бер артта калулар бар. Шуңа күрә быелгы бюджетны алга таба үтәү шактый ук кыен булачак. Бер үк вакытта 5,8 миллиард сум күлә­мендә дефицитны юкка чыгару һәм 2,2 миллиард сум күләмендә федераль бюджет кредитларын кире кайтару зарурилыгы да бюджетны үтәүне катлауландыра.

– Агымдагы елда федераль бюджеттан алына торган средстволар киме­мәдеме?

– Быел федераль средстволар хисабына хәл ителә торган чыгымнар узган елның шушы ук чыгымнарына караганда 4,2 миллиард сумга кимеде. Беренче кварталда бу чыгымнар 3,9 миллиард сум тәшкил итте. Ә узган елның беренче кварталында 8,1 миллиард сум күләмендә булган иде. Мо­ның сәбәпләре, беренчедән, федераль бюджеттан бюджетара трансфертларны кү­черүдәге үзгәрешләргә бәй­ле. Узган елда бер еллык акча күләме шундук бирелсә, быелдан башлап  фәкать бер айга гына финансланыла. Икенчедән, федераль дәрә­җәдә төбәкләр чыгымнарын финанслашу өчен күздә тотылып, резервка калдырылган средстволар әлегәчә бүлеп бирелмәгән. Безгә, тармак министрлыклары белән берлектә, бу җәһәттән федераль структуралар бе­лән эшне көчәй­тергә кирәк.

– Керемнәр планда каралган күләмдә үтәл­мә­гән, димәк, бу бюджет чыгымнары үтәлешендә чагылыш таптымы?

– Югарыда телгә алып үтелгән кыенлыкларга карамастан, ел башына тотылмый калган бюджет средстволары калдыклары һәм    I кварталда алынган керем­нәр хезмәт хакын тулысынча һәм үз вакытында түләү, барлык дәрәҗәләрдәге бюд­жетларның планда каралган беренче чираттагы чыгымнарын тулы күләмендә финанслау, капиталь чыгымнарны хәл итү мөмкинлеге бирде. Дәүләт һәм муниципаль учреждениеләр I кварталны социаль әһәмиятле чыгымнар буенча түләү срогы чыккан кредиторлык бурычыннан башка гына төгәлләүгә иреште.

Татарстан Республи­ка­сының тупланма бюджеты чы­гымнары 44,1 миллиард сум тәшкил итте. Республика бюджеты чыгымнары 39,8 миллиард сум күлә­мен­дә булды. Җирле бюджетларга бюджетара тран­с­ферт­лар барлыгы 9,7 миллиард сум күләмендә үз вакытында һәм тулысынча бүлеп бирелде.
Чыгымнар буенча I квартал бюджетын үтәүдә төп мәсьәләләрнең берсе – Май ае Указларын тормышка ашыру.

– Узган киңәшмәдә Сез балалар бакчаларында сабыйларны сыйфатлы ризыклар белән тәэмин итү ягыннан үткәрелә торган эксперимент турында сөйләп үттегез. Ризык бәяләре арту аркасында балаларның зыян күрүенә берничек тә юл куеп булмый. Әлеге эксперимент ризык сыйфаты белән бәясе арасында баланс табу мөмкинлеге бирдеме?

– Эксперимент алдыннан мәктәпкәчә балалар учреждениеләренә күчмә тикшерүләр үткәрелде. Бу тикшерүләр азык-төлекнең асылда бердәнбер товар җибәрүчедән сатып алынуын күрсәтте. Эш барышында барлык балалар бакчалары тарафыннан файдалану өчен мәҗбүри булган бер­дәм азык-төлек исемлеге булдырылды һәм санитария нормаларына, финанс нормативларына туры килер­дәй бердәм менюлар тө­зелде. Без нәкъ менә шушы балансны табарга тырыштык.

Уздырылган чаралар ни­гезендә, Сатып алулар буенча дәүләт комитеты тарафыннан үзәкләштерелгән торглар оештырылды һәм үткәрелде.
Моның белән беррәттән, Дәүләт заказы буенча агент­лыкның электрон ресурсларыннан файдаланып, аз күләмдә азык-төлек сатып алулар механизмы эшләнде. Биредә, азык-төлекнең бер­дәм исемлегенә туры китереп, продукция сыйфатын документлар нигезендә раслый алган җитештерүчеләр белән товар җибәрүчеләр арасында торглар үткәрелә.
Нәкъ менә шундый эш нәтиҗәсендә сабыйлар артык кыйммәт тә булмаган, шул ук вакытта сыйфатлы да булган ризыклар белән тәэ­мин ителәчәк, дип уйлыйм.

– Бүген, илебездә яшәү­челәрнең барчасы да бө­тен дөнья “пәрәве­зе”ен көн­нән-көн күбрәк кулланган һәм барлык дәүләт процессларында, шул исәп­тән респуб­лика бюджетын формалаштыру, үтәү­дә һәм бюджет сәя­сәтендә күбрәк катнашырга теләгән бер мәлдә, Сез­нең министрлык та ачыг­рак була бара. Хәзер без социаль челтәрләрдә дә министрлык эшчәнле­ген күзәтә алабыз...

– Әйе, Сез хаклы. Быел без бюджет мәгълүмат­ла­рының ачыклыгын арттыру һәм “Гражданнар өчен бюд­жет”ны алга таба үстерү эшен көчәйттек. Вакыт таләбе бу. Татарстан Респуб­ликасы Финанс министр­лыгының рәсми сайтында (анда инде менә ун ел дәва­мында министрлыкның төп документлары һәм яңалык­лары урнаштырылып килә) “Ачык бюджет” бүлеге булдырылды. Анда бюджетны формалаштыру һәм үтәү мәсьәләләре, дәүләт учреж­дениеләре эшчәнлеге, дәү­ләт финанслары белән ида­рә итү мәсьәләләрендә җә­мәгатьчелекнең катнашуы турында көн кадагына суга торган барлык мәгълүмат­лар оператив төстә урнаштырылып килә.

Күптән түгел генә сайтта кабул ителгән “2016 елга Татарстан Республикасы бюд­жеты турында” Закон буенча “Гражданнар өчен бюджет” урнаштырылды, шулай ук 2016 елга башта расланган республика бюд­жеты характеристикалары тәфсил­ләп бәян ителде.

Укучылар игътибарына тагын шуны җиткерәсем ки­лә: хәзерге вакытта респуб­ликада гражданнар өчен бюджет белән таныштыру буенча проектларның рес­публика конкурсын үткәрү­гә кагылышлы әзерлек эш­ләре алып барыла. Конкурс­та теләге булган һәркем катнашырга мөмкин. Моның өчен гражданнарга төбәк һәм җирле бюджетларны формалаштыру буенча конкурс проектын әзерләп, ко­миссиягә карап тикше­рүгә тапшырырга кирәк. Респуб­лика конкурсында җиңүче­ләрнең проектлары алга таба федераль конкурста катнашу өчен җибәреләчәк. Шу­ңа күрә гражданнарыбызны республикабыз, иле­безнең бюджеты мәсьәлә­ләрен өйрәнергә, шәхси бюджетларын да дөрес итеп планлаштырырга өйрәнер­гә өндим.

Сүземне йомгаклап, шуны әйтәсем килә: ел ахырына кадәр бюджетны үтәүнең кыен булуы фаразлануга карамастан, икътисадый вәз­гыятьтә уңай тенденция­ләр дә бар. Алар бездә билгеле бер өмет-ышаныч хисләре тудыра. Нефть бәя­ләре тот­рыклыланып килә, импорт­ны алыштыру чаралары тор­мышка ашырыла, рес­публиканың со­циаль-икъ­тисадый үсеш күрсәт­кеч­ләре узган елдагыдан яхшырак. Шуңа күрә агымдагы ел бюджеты тулы күләмендә үтәлеп, киметү ягына үзгәр­тү таләп итмәс дип уйлыйм. Вакытлыча кыенлыклар кем­дә дә була. Иң мөһиме – бурычларны хәл кылуга һәм куелган максатларга ире­шүгә бөтен көчне салырга кирәк.

Форсаттан файдаланып, республикада яшәүчеләрне май бәйрәмнәре белән котлыйм һәм аларга нык сә­ламәтлек, бәхет һәм иминлек телим.

(“Ватаным Татарстан”,   /№ 61, 30.04.2016/)