Акча санаганны ярата

Бюджет проектының керем өлешен әзерләгәндә республика социаль-икътисадый үсешенең инвес­тицион һәм инновацион юнә­лешен стимуллаштыру буенча Татарстан Республикасы Президенты куйган бурычлар исәпкә алынды. Инвестицион эшчәнлек алып баручы субъектларга һәм эш­кәр­тү-җитештерү өлкәсендә эш­ләүче, фәнни тикшеренүләр, тәҗ­рибә-конструкторлаштыру эшләре бе­лән шөгыльләнүче оешмаларга табышка салым буенча киметелгән ставка куллану дәвам итәчәк.
Моннан тыш, “Алабуга” махсус икътисадый зонасы резидентлары, Россия Федерациясенең башка субъектлары территориясен­дәге махсус икътисадый зоналардан аер­малы буларак, инвестицион җә­леп итүне арттыру макса­тыннан, Татарстан Республикасында табыш алынуның беренче 5 елында табышка салым түләүдән тулаем азат ителә.

Оешмалар милке буенча кабул ителгән инвестицион проектларга да дәүләт ярдәме күрсәтүне дәвам итү планлаштырыла. Оешмалар милке буенча Татарстан Республикасы законнары нигезендә 2015 елга кадәр бакчачылык һәм граж­даннарның коммерцияле булмаган бакчачылык оешмалары, 2016 елның 1 гыйнварына кадәр аэро­порт­ларның аеруча куе нефть табу урыннарын булдыру өчен кулланылучы аэродром инфраструктурасы милке һәм объектлары әлеге салым түләвеннән азат ите­лә. 2015 елга кадәр перспектив юнә­леш­ләрнең күбесе оешмалар милкенә салымны киметелгән ставка белән түләүне дәвам итәчәк.

2014–2016 елларга салым сәя­сәтендә иң мөһиме – салым механизмнары аша реаль секторда кече һәм урта эшмәкәрлекне стимуллаштыру өчен мөмкин кадәр күб­рәк ярдәм күрсәтелергә тиеш. Бюд­жетның керем өлешенә тәэ­сир итүче үзенчәлекләр һәм факторлар арасында федераль законнардагы үзгәрешләрне дә әйтеп китәсе килә. Россия Федерация­сенең Салым кодексына физик затлар кеременә салым өлкәсендә үзгәрешләр кертүче закон проект­ларының бер өлеше Дәүләт Думасында тикшерү стадиясендә. Моннан тыш, закон проектларының бер өлеше табышка салымны ки­метүгә юнәлдерелгән. Федераль законнар үзгәрү сәбәпле, рес­пуб­ликаның тупланма бюджеты югалтулары 2013 ел белән чагыштырганда, 2014 елда 3 млрд сумга тигез.

Тагын бер фактор – салым салу объектыннан күчмә милекнең чыгарылуы (машиналар, җиһазлар) милеккә салым җыелуга тис­кәре йогынты ясаячак. Безнең исәп­ләү­ләр буенча шуның нәти­җәсендә 2014 елда 0,7 млрд сум тирәсендә акча җыелмый калачак. 2014 елда бюджетның керем чыганаклары турында сөйләгәндә шуны ассызыклап узасы килә: республика бюджетының салым һәм салым булмаган керемнәренең гомуми күләменнән 80 проценты – табышка салым, физик затлар табышына салым, оешмалар милке­нә салым тәшкил итә. Моннан тыш Россия Федерациясе субъ­ектларының җирле бюджетлар арасында керемнәрне бүлүдә үзгәрешләр бар.

2014 елның 1 гыйнварыннан мәктәпкәчә белем өлкәсендә чыгымнарны региональ бюджетка тапшыруга бәйле рәвештә, физик затлар кеременә салым региональ һәм җирле бюджетларга кертү нормативларын үзгәртүне күзал­лаучы Россия Федерациясенең Бюджет кодексына кертелгән үз­гәрешләр гамәлгә керә. Әлеге үз­гәрешләр нигезендә 2014 елдан физик затлар керемнәренең салым җыелу пропорцияләре үзгә­рә: Татарстан Республикасы бюджетына 10 процентка арта, муниципаль район һәм шәһәр берәм­лекләре бюджетына тулаем алганда 10 процентка кими. Шулай итеп, физик затлар кеременә салымның 70 процент – Татарстан Республикасы бюджетына керсә, 30 процент җирле бюджетларда тупланачак.

2014 елда кертеләчәк тагын бер яңалык – нефть продуктларына акцизларның 10 процентын муниципаль юл программаларын формалаштыру өчен җирле бюджетларга тапшыру. Әлеге акча бә­рабәренә муниципаль берәм­лек­ләр үзләренең максатчан юл фондларын булдыра ала, аның акчасын үзләре кирәк дип санаган юнә­лешкә: җирле әһәмияттәге юлларны төзекләндерүгә яки салуга бүленеп бирәчәк. 2014 елда әлеге акча күләме 800 млн сумнан артачак. Татарстан Республикасы бюджеты кеременең төп чыганагы булып оешмалар табышына салым кала бирә, ул керемнәрнең 36 процентын тәшкил итә. 2014–2016 елларда оешмалар милкенә табыш ел саен 45 млрд сум күләмендә фаразлана. Татарстан Республика­сының тупланма бюджетына физик затлар кеременә салым 2014 елда 54 млрд сум күләмендә кө­телсә, 2016 елда ул 68 млрд сумны тәшкил итәчәк. Салымның калган өлеше җирле бюджетларга керә­чәк. Оешмалар милкенә салым күләме буенча өченче урында тора. Ул тотрыклы характерда һәм шуңа күрә ел саен 18,5 млрд сум күләмендә фаразлана. Татарстан Республикасы бюджетына 2014 елда акцизлар – 14,6 млрд сум, ә 2016 елда 16,4 млрд сум күләмен­дә җыелачак. Акцизлар нефть продуктларына, алкоголь продукция­сенә һәм сырага алына. Шулай ук бюджетка транспорт салымы, салым салуның җиңеләйтелгән сис­темасы буенча салым, дәүләт пош­линасы һәм салым булмаган ке­ремнәр керә. Бюджетны формалаштыру эше буенча бү­ген бюд­жетара трансферт формасында 12 млрд сум күлә­мендә максатчан акча бирү планлаштырыла. Шулай итеп, тупланма бюд­жетның гомуми керем күләме 2014 елда 170 млрд сумнан артык, 2016 елда 183 млрд сум булыр дип фаразлана. Керемнәр республика һәм җирле бюджетлар арасында закон ни­ге­зендә хакимият дәрәҗә­сендә чыгым вәкаләтләренең чыгымнарын каплау өчен бирелә. Алар 2014 елда республика бюджетында – 139 млрд сум, ә 2016 елда 147 млрд сум тирәсе тәшкил итә.

Чыгымнар

Татарстан Республикасы туп­ланма бюджетының чыгым өлеше фаразын формалаштырганда ни­гездә федераль макроикътисадый индекс-дефляторлар кулланылды. 2012 елның 7 маенда чыккан Россия Федерациясе Президенты Карарын тормышка ашыру кысаларында бюджет өлкәсендә эшләү­челәрнең аерым категориясенә хезмәт хакын арттыруга өстәмә рәвештә 2014 елда, 2013 ел белән чагыштырганда, 11 млрд сум, 2015 елга – 14 млрд сум, 2016 елга 25 млрд сумга артыграк акча каралган. Халык алдында бурычлар, азык-төлек һәм дару алуга акча, инфляциягә карап, 1 гыйнвардан 5 процентка индексацияләнә, 1 сен­тябрьдән стипендияләр 5 процентка артачак, коммуналь хез­мәтләр 1 июльдән 12 процентка ин­дексацияләнәчәк. Башка юнә­лештәге чыгымнар 2013 ел дә­рә­җәсендә калачак. Республика бюджетыннан аермалы буларак, федераль бюджетта әлеге чыгымнар 2014 елда 5 процентка кыскартыла.

Хезмәт хакы күләме тиз темп­ларда үсә. 2016 елда аның күләме чыгымнарның яртысыннан артыг­рак. Тупланма бюджетта хезмәт хакына мәҗбүри иминиятләштерү фонды белән бергә 2012 ел башыннан, ягъни Россия Федерациясе Президенты Карарларын тормышка ашыра башлаган дәвердән, 2016 елга 108,9 млрд сумга кадәр, ягъни 2 тапкыр арта.
Тагын бер фактор – социаль өлкәнең яңа объектлары сафка басу, гамәлдәге учреждениеләр җә­елү. Соңгы өч елда 166 яңа социаль өлкә учреждениесе сафка бас­ты, медицина учреждениеләре өчен 10 яңа бина ачылды, балалар бакчаларында өч йөзгә якын яңа төркемнәр эшли башлады. Аларны тотуга 2014 елга бюджет проектында өстәмә рәвештә 1,9 млрд сумнан артык акча каралган.

Социаль өлкә учреждениелә­ренең агымдагы чыгымнарына өстәп, 2014 елда күләме 6,5 млрд сумга тигез булган социаль әһә­мияткә ия 23 республика программасын финанслау дәвам итәчәк.
Ел саен федераль законнарның үзгәрешенә бәйле буларак, федерация субъектларының чыгымнары арта бара. 2014 елда ике позиция буенча гына да – класс җи­тәкчелеге һәм сирәк очрый тор­ган авыруларга республика бюд­жетының өстәмә чыгымнары 2 млрд сумнан күбрәк. Нәтиҗәдә бюджетның чыгымнары өлешендә беренче чираттагы һәм социаль әһәмиятле чыгымнар арта, димәк, бюджетның социаль юнәлеше арта. 2013 елга бюджет планында алар 65 процентны тәшкил иткән иде, 2016 елда алар 80 процент тәшкил итәчәк.

Социаль өлкәгә чыгымнарның параметрлары әлеге торышның ел саен арта баруын дәлилли. 2014 елга тупланма бюджетта социаль өлкәгә чыгымнар 69 процент били, 2016 елда 72 процентка хәтле артачак. Социаль-мәдәни өлкәдә күләме буенча иң зур өлешне “Мәгариф” тармагына чыгымнар били. Шунысы мөһим: мәгариф тармагына республикада аеруча игътибар бирелә. Шуңа бәйле буларак бу тармакта ел саен чыгымнар күпкә арта. Россия Президенты Карарлары тормышка ашырыла башлаганнан бирле дүрт елда чыгымнар күләме 50 процентка артып 70,1 млрд сумга кадәр җи­тәчәк.
Бюджет фаразында сәләтле яшьләргә ярдәм, дәреслекләр сатып алу, мәктәп һәм балалар бакчаларын мультимедияле җиһаз­лар белән тәэмин итү буенча һәм башка чараларны тормышка ашыруны дәвам итү дә исәпкә алынды. Республиканың социаль максатчан программаларының күбесе “Мәгариф” тармагы аша финанслана. Алар арасында “Киләчәк” ба­лалар бакчалары салу, “Татарстан балалары” программасы, “Татарстан Республикасында телләрне саклау һәм үстерү Стратегиясе”.

2014 ел бюджетында респуб­лика хал­кы­ның финанс белемен арттыруга юнәлдерелгән чаралар, милли сәясәтнең өстенлекле юнә­леш­лә­ре буенча программаларны тормышка ашыру, Татарстан балалары һәм яшьләренең интеллек­туаль-иҗат потенциалын үстерү һәм тормышка ашыру Концепциясе финансланачак. Балалар уч­реждениеләре санын арттыру буенча чаралар уздырылачак, рес­публика мәктәпләрен модерниза­цияләү дәвам итәчәк, укытучыларны методик тәэмин итү системасына ярдәм проекты ашырылачак, хәзер эшләп килүче техник иҗат Үзәкләре һәм түгәрәкләре, икъти­садның әйдәп баручы тармаклары өчен квалификация Үзәкләре үсте­реләчәк һәм яңалары эшли башлаячак, яңача фәнни-тикшеренү үзәк­ләре (мисал өчен Казанның квант үзәге) ачылачак.

“Мәдәният һәм кинемотография” бүлеге буенча федераль бюджеттан һәм максатчан программалар буенча тармакка бүленгән акчаны санаганда, 2016 елда чыгымнар күләме 8,2 млрд сумга җитә­чәк, бу 2013 ел базасы белән чагыштырганда 38 процентка күб­рәк. Акча китап фондларын тулыландыруга, иҗади берләшмә­ләр­гә ярдәм күрсәтүгә, музейларны, театр, цирк, китапханәләр, иҗат коллективларын тотуга бү­леп бирелә. “Свияжск утрау-шә­һәре һәм Борынгы Болгар мәдәни мирасы” проектын тормышка ашы­руны дәвам итү планлаштырыла. Җирле карамактагы мәдә­ният учрежде­ние­ләрен тотуга һәм чаралар уздыруга чыгымнар 3,3 млрд сум күләмендә фаразлана.
2014 ел бюджетында грантлар бирүгә акча бүлү, авыл мәдәният йортларына капиталь ремонт ясау һәм салу буенча чараларны тормышка ашыру дә­вам итәчәк.

“Сәламәтлек саклау” бүлеге буенча сәламәтлек саклауны тотуга һәм аның үсешенә мәҗбүри медицина иминиятләштерү чаралары белән бергә 38,9 млрд сум, шул исәптән республика бюджетыннан үзәкләштерелгән акча белән бергә хезмәт хакын арттыруга 21,8 млрд сум бүленәчәк. Федераль бюджеттан өлкәгә бүлеп бирелүче һәм максатчан программалар буенча чаралар 2016 елда 56,5 млрд сумны тәшкил итәчәк, 2012 ел белән чагыштырганда бу 52 процентка артыграк. Республика бюджетында сәламәтлек саклау системасына чыгымнар үз эченә югары технологияле ярдәм күрсәтү, гемодиализ процедураларын ясауга, учреждениеләрне тотуга, медикамент һәм җиһазларны үзәкләш­тереп сатып алуга, эшләми торган халыкны мәҗбүри медицина ими­ниятләштерүе түләүләренә чыгымнар каралган. 2014 елдан башлап, бүлек буенча чыгымнар “2020 елга кадәр Татарстан Республикасы сәламәтлек саклау үсеше” дәү­ләт программасы аша финансланачак.
2014 ел бюджетында трансплантология үсеше буенча рес­публика программасы тормышка ашырылачак, 400 сәламәтлек сак­лау объектлары салыначак һәм төзеклән­дереләчәк, урыннарда медицина кадрларын җәлеп итү һәм урыннарда калдыру буенча чаралар комплексы тормышка ашырылачак. Балаларны саклауга җитди игътибар биреләчәк.
“Социаль сәясәт”кә чыгымнар 17,8 млрд сум күләмендә, алар­ның 12,2 млрд сумы халыкка социаль ярдәм күрсәтүгә тотылачак. Бу исәптә агымдагы елда түләп барылган социаль түләүләр һәм пособиеләр инфляция буенча арттырылган.

Татарстан Республикасы Президенты куйган бурычларны үтәү кысаларында 2014 ел бюджетында Бөек Җиңүнең 70 еллыгына әзерләнү, Казанда Республиканың Ветераннар йортын салу каралган, хәрбиләрне җирләүгә дә җитди игътибар күрсәтеләчәк. “Физик культура һәм спорт” бүлеге буенча чыгымнар 1 млрд сумнан артык, республика бюджеты буенча алар 529 млн сум тәшкил итәчәк. Татарстан Республикасы Президенты куйган бурычларны тормышка ашыру кысаларында 2014 ел бюджетында республикада балалар өчен Спартакиада уздыру планлаштырыла. “Массакүләм мәгъ­лү­мат чаралары” бүлеге буенча чыгымнар 2014 елда республика бюд­жеты буенча 1 млрд 100 млн сум күләмендә булыр дип фаразлана. Татарстан Республикасы Пре­­зиденты куйган максатларны тормышка ашыру кысаларында 2014 ел бюджетында республи­ка­ның мәгълүмати кырында шәһәр һәм район телекомпанияләрен сак­лап калу өчен чаралар кабул ителәчәк, социаль юнәлешле коммерцияле булмаган оешмаларның II форумы уздырылачак. “Дәүләт һәм муниципаль әҗәтне тоту” бү­легенә тупланма бюджетта чыгымнар 1 млрд сум, республика бюджеты буенча 335 млн сум тәшкил итәчәк. Шулай итеп, 2014 елга туп­ланма бюджетның чыгым өлеше – 176 млрд сум, 2016 елда 195 млрд сум күләмендә фаразлана. Рес­публика бюджеты чыгымнары исә 2014 елда – 144 млрд сум, 2016 елда 159 млрд сум тәшкил итәчәк.

2014 елда бюджет кытлыгы – 5,4 млрд сум, 2016 елда 12,3 млрд сум тәшкил итәчәк, бюджет кытлыгы ел саен арта бара. Аны каплау өчен салым салу базасын арттыру буенча җитди эшләргә, салым түләү­челәрне анализлау, чыгымнарны оптимальләштерү, нәти­җәле контрактны гамәлгә кертү, “юл карталары” шартларын үтәү кирәк.